اسلایدر

صدر:  صدر در علم عروض نخستین پایه از مصراع اول هر بیت را گویند، مانند واژه‌ی توانا بر وزن فعولن در این بیت:
توانا بود هر که دانا بود
ز دانش دل پیر برنا بود

ضرب : ضرب آخرین پایه‌ی از مصراع دوم هر بیت را گویند، مانند "بُوَد" بر وزن فَعَل در

توانا بود هر که دانا بود
ز دانش دل پیر برنا بود

ضعف تالیف

در علم معانی، نادرستی و سستی سخن به سبب تقدم و تأخری که بر خلاف قواعد دستور زبان در اجزای کلام واقع شود، یا حذفی ناروا که در آن‌ها پیش آید، یا استعمال نا به جای کلمه‌ای در ترکیب کلام را ضعف تألیف می‌گویند.
مانند: "والاتر از آن‌چه بود مقامش شد" به جای "مقامش از آن‌چه بود والاتر شد".
یا مانند: "دیروز هوا گرم و من مدتی در استخر شنا کردم" که حذف نا به جای فعل "بود" از جمله ‌ی اول باعث ضعف تألیف شده است.   ضعف تألیف از عیب های فصاحت کلام است.

عدالت ادبی

عدالت ادبی از خصلت های اخلاقی ادبیات به شمار می رود. به موجب این خصلت، هر اثر ادبی در نهایت باید بازتابنده روحیه ای عدالت خواهانه باشد به طوری که خبث و بدطینتی به کیفر برسد و پاکی و نیکی پاداش نیکو ببیند.
این نظریه نخستین بار توسط توماس رایمر، ادیب قرن هفدهم در کتاب "تراژدی های اعصار گذشته" (١٦۷٨م) پیش کشیده شد اما پیش از آن نیز همواره از آثار ادبی توقع عدالت جویی و عدالت خواهی رفته است.
عدالت ادبی نزد دسته ای از نویسندگان مثل اسکار وایلد، نویسنده و شاعر ایرلندی و دیگر طرفداران نظریه "هنر برای هنر" چندان مورد توجه و اهمیت قرار نگرفته است.

عصر ژاکوب

در تاریخ اجتماعی انگلستان سالهای حکومت جیمز اول (١٦۵۳-١٦٢۵) را در بر می گیرد. این دوران مانند دوران الیزابت از حیث فعالیت های ادبی بسیار غنی بوده است. شخص پادشاه حداقل چهار کتاب نوشت که دو تای آن راجع به شعر و شاعری بود. از نمایش نامه نویسان برجسته ی این دوران می توان ویلیام شکسپیر، بن جونسون، و وبستر را نام برد. جان دان و درایتون نیز از مشهورترین شعرای غنایی در این عصر بوده اند. در زمینه نثر فرانسیس بیکن و روبرت برتون از نویسندگان برجسته ی عصر ژاکوب به شمار می آیند.

غزل

یکی از انواع مهم شعر فارسی غزل است که ۵ تا ١۶ بیت و در مواردی تا بیش از۲۰ بیت دارد و همه ی ابیات آن بر یک وزن و قافیه اند.

ساختمان غزل همانند قصیده است . بدین معنی که مصراع اول بیت نخست با مصراع دوم همان بیت و مصراع های دوم سایر ابیات هم قافیه است . موضوع غزل برخلاف قصیده در خدمت آرزوها و خواست های خود شاعراست، از عشق و آرزو و شکایت از یار و امثال آن گرفته تا باورهای فلسفی، عرفانی، اخلاقی و اجتماعی .
منظور از عشق در غزل، عشق صوری و زمینی و در غزلیات عرفانی که عالی ترین تجلیات عاشقانه و ربّانی در شعر فارسی است ،عشق الهی و آسمانی است .
نخستین بیت غزل را مطلع و آخرین بیت آن را که اغلب همراه با ذکر تخّلص شاعراست، مقطع می نامند. تخّلص درغزل برخلاف تخّلص درقصیده، عنوان شعریِ شاعراست و در واقع امضای شاعر در پایان آن است که پس از دوره ی مغول بیش ترمعمول شده است.
رودکی،کمال الدین اصفهانی، سعدی و حافظ، فخرالدین عراقی، مولوی، صائب، خواجوی کرمانی و عطار را غزلیات زیبا و نغز است .
غزل پردازان هم روزگار ما بسیارند و از آن میان باید به ملک الشعرای بهار، رهی معیری، استاد شهریار، هوشنگ ابتهاج ،دکترحمیدی شیرازی و بسیار کسان دیگر نام برد. از مخالفان غزل، ناصرخسرو مشهورترین است .
زیباترین و برجسته ترین بیت غزل یا قصیده را از لحاظ لفظ و معنی بیت الغزل و بیت القصیده و یا شاه بیت می گویند.

بقیه در ادامه مطلب

 آرایه های ادبی ( اسلوب معادله)
منظور از اسلوب معادله یك ساختار مخصوص نحوی است كه در شعر اعمال می‌شود. شاعر مطلبی را كه غالبا یك مفهوم عقلی و از نوع خبری است، بیان می‌كند و برای اثبات ادعای خود دلیلی می‌آورد مثل این بیت صائب:
اظهار عجز پیش ستمگر زابلهی است
اشك كباب موجب طغیان آتش است
می‌توان گفت بین دو مصرع این بیت معادله‌ای برقرار است. مصرع اول برابر با مصرع دوم است، یعنی بین آنها می‌توان علامت تساوی(=) گذاشت؛ چنانچه مشاهده می‌شود، دو مصرع بیت از نظر نحوی كاملاٌ مستقل هستند و از نظر معنایی برابر با هم. چنین تكنیكی در شعر، اسلوب معادله نامیده می‌شود. در شعر فارسی از قرن دهم به بعد محور اصلی سبك است و توسط صائب و بیدل به اوج خود رسیده است:
هر كه را بر خاك بنشانی به خاكت می‌كشد
شمع آخر تكیه بر خاكستر پروانه كرد    « صائب»
دور دستان را به احسان یاد كردن همت است
ورنه هر نخلی به پای خود ثمر می‌افكند«   صائب»
اسلوب معادله از نظر تكنیك شبیه تمثیل است. صاحب نظرانی مثل دكتر شفیعی كدكنی تمثیل را برابر با اسلوب معادله می‌دانند. تمثیل ایراد سخنی از جانب نویسنده و آوردن یك مثال عامه پسند در اثبات سخن است.
هر كس شكست قیمت خود بر زمین نماند
ارزن چو شد متاع، به زر زود می‌رسد «   صائب»
در تمثیل و اسلوب معادله شرط نیست كه مصرع دوم، یا كلاٌ مصرعی كه به عنوان مثال آورده می‌شود، مَثَل باشد؛ بلكه معمولاٌ مصرع اول یك مسئله عقلی و اخلاقی را مطرح می‌كند و مصرع بعد، مثالی حسی و قابل فهم‌تر است.
گنبد مسجد شهر از همه فاضلتر بود
گر به عمامه كسی كوس فضیلت می‌زد
تفاوت اصلی این دو تكنیك زبانی (اسلوب معادله و تمثیل)، با ارسال المثل است. در ارسال المثل، همیشه یك« مَثَل» در شعر یا در نثر آورده می‌شود، به عبارت دیگر مثال آن یك ضرب المثل است:
سر انگشت تحیر بگزد عقل به دندان
چون تأمل كند آن صورت انگشت نما را«  سعدی»
در این بیت «انگشت به دندان گزیدن از حیرت» كه یك ضرب المثل است گنجانده شده و این بیت ارسال المثل دارد، و یا این بیت حافظ:
مرا به كشتی باده در افكن ای ساقی
كه گفته‌اند نكوئی كن و در آب انداز   «برگرفته از امثال و حكم»
بنابراین با بررسی متون بلاغی و ادبی می‌توان گفت: تمثیل و اسلوب معادله یكی هستند و آنچه با این دو تفاوت دارد، ارسال المثل است. البته تمثیل، در متون معاصر به عنوان یك نوع یا ژانر ادبی نیز كابرد دارد؛ و این نوع در اینجا مد نظر نیست، بلكه تمثیل در متون بلاغت منظور نظر است.
اسلوب معادله در حقیقت شاخصۀ اصلی سبك هندی است و علاوه بر صائب و بیدل دهلوی، طالب آملی و سلیم تهرانی در به كارگیری این اسلوب موفق عمل كرده‌اند.
منابع:
1- شفیعی كدكنی، محمدرضا؛ صور خیال در شعر فارسی، تهران، آگاه، 1370، ص 84.
2- دهخدا، علی اكبر؛ امثال و حكم، تهران، امیركبیر، 2537، چاپ چهارم، ج اول.
3- سهیلی، مهدی؛ شاهكارهای صائب و كلیم، تهران، علمی، 1346، چاپ اول.